Τοις μεγαλοψύχοις και ελευθερίοις

Είναι σημαντικό κάθε γονιός να κρίνει τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού του με σωστή προοπτική. Όσο και αν αγαπάμε τα παιδιά μας, είναι καλό να έχουμε κατά νου ότι είναι αυτόνομες προσωπικότητες. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ....

Το παιδί μας: η σχέση και η χρήση
Δημοσιεύθηκε: 18 Thursday November @ GTB Standard Time
http://www.archive.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=105
Γιανναράς Χρήστος, Καθηγητής Φιλοσοφίας Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών

Ορισμένοι μιλούν για ένα είδος «ιεροποίησης» της παιδικής ηλικίας, που οδηγεί σε συγκεκριμένες πρακτικές συμπεριφοράς έναντι των παιδιών. Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η αγορά, η προώθηση προϊόντων που κατασκευάζονται και διοχετεύονται σε αυτήν ειδικά για τη φροντίδα του παιδιού, αποβλέποντας στο φυσικό ενδιαφέρον των γονέων για το παιδί τους.

Οι ψυχολόγοι θα μπορούσαν ίσως να δώσουν απαντήσεις στο κατά πόσο η υπερπροστασία των παιδιών μπορεί να πηγάζει από κάποια –άλυτα- προβλήματα των γονέων, πχ από μια αποτυχημένη συζυγική σχέση. Ενδεχόμενη προσωπική αποτυχία μπορεί να διοχετεύεται ως υπερπροστασία του παιδιού.

Οπωσδήποτε, τα «απωθημένα» των γονέων τους ωθούν σε μια συνεχή προσπάθεια για παροχή και εξασφάλιση αγαθών και δραστηριοτήτων στα παιδιά τους, συχνά ξεπερνώντας την ανάγκη και τη λογική. Αυτό συμβαίνει είτε επειδή δεν θέλουν να στερηθεί το παιδί τους πράγματα που έλειψαν στους ίδιους, ή για να μην δημιουργηθεί στο παιδί η εντύπωση ότι δεν μπορούν να του εξασφαλίσουν όσα επιβάλλουν οι σύγχρονες «προδιαγραφές» ανάπτυξής του.

Από όλα αυτά τα στοιχεία συνάγεται ότι το φαινόμενο της υπερπροστασίας διαμορφώνει πιο συχνά μια στάση χρήσης του παιδιού παρά σχέσης με αυτό, προβληματισμός που χρήζει περαιτέρω ανάλυσης από ειδικούς επιστήμονες.

Αυτή η μικρή εισήγηση ξεκινά από τη διαφορά που έχουν δύο πολύ ωραίες Ελληνικές λέξεις: η λέξη «πρόσωπο/-α» και η λέξη «χρήματα». Το ουσιαστικό «πρόσωπο» είναι σύνθετη λέξη, παραγόμενη από την πρόθεση «προς» και το ουσιαστικό «ωψ, ωπός» που σημαίνει «όψη». Πρόσωπο, λοιπόν, σημαίνει «έχω την όψη προς κάποιον ή κάτι, είμαι έναντι, είμαι απέναντι». Γιατί στην Ελληνική γλώσσα προτιμήθηκε να ονομαστεί η ανθρώπινη παρουσία με τη λέξη «πρόσωπο»; Σήμερα αυτή η λέξη έχει παραφθαρεί νοηματικά ή έχει αντικατασταθεί από τη λέξη «άτομο», που βρίσκεται στον αντίποδα της σημασίας της λέξης «πρόσωπο». Το άτομο είναι η αδιαφοροποίητη, απρόσωπη αριθμητική μονάδα ομοειδούς συνόλου (από το στερητικό α- και τη «τομή<τέμνω»), δηλαδή αυτό που δεν επιδέχεται περαιτέρω τομή. Το άτομο δεν μπορεί να καθοριστεί παρά μόνο με αριθμό (δελτίου ταυτότητας, φορολογικού μητρώου κλπ). Το πρόσωπο, όμως, είναι η πραγματικότητα που μπορούμε να γνωρίσουμε μόνο αν είμαστε «έναντι», δηλαδή με την αμεσότητα της σχέσης. Κάθε άνθρωπος αποτελεί μοναδική και ανεπανάληπτη οντότητα που αναγνωρίζεται από αυτήν την αμεσότητα. Η λέξη «χρήματα» παράγεται από το απρόσωπο «χρή», αντιπροσωπεύοντας τα αντικείμενα της ανάγκης, της χρείας. Σε αυτό το σημείο αντιπαραβάλλεται η λέξη «πράγματα» που αντιπροσωπεύει τα πεπραγμένα ενός προσώπου, δηλαδή το αποτέλεσμα μιας προσωπικής δημιουργικής ενέργειας. Αντίθετα, τα χρήματα είναι απρόσωπα αντικείμενα χρήσης, χωρίς καμία σφραγίδα ιδιαιτερότητας. Στον σύγχρονο πολιτισμό, λοιπόν, κερδίζει συνεχώς έδαφος το πεδίο της χρήσης, με αντίστοιχο περιορισμό του πεδίου της σχέσης. Αυτό μπορεί να γίνει απόλυτα κατανοητό, εάν σκεφτούμε πώς μεγαλώνει σήμερα ένα παιδί: από την πρώτη στιγμή που θα έχει κάποια επίγνωση του εαυτού του, έχει ό,τι επιθυμεί πατώντας ένα κουμπί (φως, θερμότητα, μουσική ή εικόνα). Αυτή η αυτόματη ικανοποίηση των επιθυμιών του δημιουργεί στον ψυχισμό του μια αυτάρκεια «εγωκεντρική». Εν τούτοις, οι αντίστοιχες ενέργειες ενός παιδιού της λεγόμενης αγροτικής κοινωνίας προϋποθέτουν μια σχέση με τα υλικά (όπου σχέση σημαίνει πάντοτε κάποια παραίτηση από το «εγώ»): για να ανάψει φωτιά ή να έχει φως πρέπει να έχει μια προσωπική σχέση με τα υλικά και να σεβαστεί τις ιδιαιτερότητές τους. Ασυνείδητα, όσο το πεδίο της χρήσης κυριαρχεί εις βάρος των σχέσεων τόσο τα αποτελέσματα γίνονται πιο σοβαρά και επικίνδυνα για τον άνθρωπο.Ένα παιδί που δεν έχει μάθει να δημιουργεί σχέσεις και να θυσιάζει κάτι από το «εγώ» του, είναι σχεδόν βέβαιο ότι πρόκειται να γίνει ένας ανέραστος άνθρωπος. Όταν φτάσει η ώρα να ερωτευτεί, δεν γνωρίζει πώς γίνεται, δεν ξέρει να κάνει σχέση, να βγει από τον εαυτό του, να θέσει κριτήρια σχέσης και όχι χρήσης. Η σχέση προϋποθέτει να βγεις από το εγώ, να θυσιάσεις κάτι από τη θέλησή σου, να δοθείς στον άλλον, ώστε να αρχίσει μια άλλου είδους γνώση, η οποία διαφοροποιεί τα άτομα από τα πρόσωπα. Αυτή η απώλεια δυναμικής των σχέσεων έχει σαν επακόλουθο την ανάπτυξη απαιτήσεων ιδιοκτησίας, ικανοποιώντας την ανάγκη κάποιου να κατέχει, να χρησιμοποιεί αποκλειστικά, να υποτάσσει. Η πραγματική σχέση με τους συνανθρώπους μας κατακτάται με την καθημερινή άσκηση και ενασχόληση, και όχι με δεοντολογικούς κανόνες ηθικής. Κανένας δεν θα μάθει να αγαπάει τον Μότσαρτ ή την ποίηση του Καβάφη επειδή πρέπει ή επειδή το επιβάλλει κάποια δεοντολογία. Σκεφθείτε, όμως, τι αναπηρία είναι να περάσεις ολόκληρη τη ζωή σου χωρίς να έχεις γνωρίσει και αγαπήσει τον Μότσαρτ ή τον Καβάφη! Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, «το ζητείν απανταχού το χρήσιμον ήκιστα αρμόζει τοις μεγαλοψύχοις και ελευθερίοις», δηλαδή στους ανθρώπους που είναι μεγαλόψυχοι και ελεύθεροι δεν αρμόζει η προτεραιότητα του χρήσιμου. Μεγαλόψυχος σημαίνει να ξέρεις να μοιράζεις και να μοιράζεσαι, να δίνεις και να δίνεσαι. Ελεύθερος σημαίνει να μην υποτάσσεσαι σε καμία αναγκαιότητα που επιβάλλεται από τον εγωκεντρισμό. Η σχέση κερδίζεται από τους «μεγαλόψυχους» και τους «ελεύθερους».


Το παρόν κείμενο παρουσιάστηκε από τον καθ. Χρ. Γιανναρά στην Ημερίδα «Παιδί και Υγεία» τον Νοέμβριο του 2003 στο ξενοδοχείο Αθηναΐς.

© 2003-2005 Χρήστος Γιανναράς

Ο σκοπός μας είναι να τα προετοιμάσουμε, ώστε να είναι έτοιμα να σταθούν μόνα τους στη κοινωνία. Οι γονείς δε θα μπορούν να είναι πάντα στο πλάι του παιδιού, για να το φροντίζουν, για αυτό θα πρέπει να μάθει να επιβιώνει μόνο του. Οι γονείς οφείλουν να του δώσουν τα κατάλληλα εφόδια έτσι ώστε να κατορθώσει να σταθεί αξιοπρεπώς από μόνο του στην ενήλικη ζωή του.

Όλα με μέτρο πρέπει να γίνουν όχι υπερβολές...το υπερβολικού βαθμού "παραχάιδεμα", φοβερά υψηλές απαιτήσεις και προσδοκίες, ή ακόμα και η κακοποίηση ή παραμέληση από τους γονείς στον αντίποδα έχουν σαν αποτέλεσμα να μεγαλώνουμε παιδιά με διαστρεβλωμένη άποψη για τον εαυτό τους
Εάν επιβραβεύεις συνεχώς το παιδί σου για το κάθε τι έστω και για το πιο μικρό και το κάνεις να αισθάνεται άλλο από αυτό που πραγματικά είναι χωρίς να του δίνεις το μέτρο...δηλαδή να είναι ταπεινό στις νίκες του, αν δεν του δείξεις την πραγματικότητα και το αφήσεις με πλάνη στο μυαλό του ότι είναι ο καλύτερος όλων τότε θα έχεις ένα νάρκισσο που χαρακτηρίζεται από μια διογκωμένη αίσθηση της σπουδαιότητας του εαυτού και μια βαθιά ανάγκη να γίνεται αντικείμενο θαυμασμού. Το ίδιο συμβαίνει και όταν το κακοποιείς και το υποτιμάς ή δεν του δίνεις σημασία...
Θα πιστεύει εσφαλμένα ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους και ενδιαφέρεται ελάχιστα για τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων. Ωστόσο, πίσω από τη μάσκα της υπερβολικής αυτοπεποίθησης θα κρύβεται μια εύθραυστη αυτο-εκτίμηση, ευάλωτη στην παραμικρή αρνητική κριτική.

-θα "φουσκώνει" τα κατορθώματα ή τα ταλέντα του

-θα περιμένει διαρκώς επαίνους και εκδηλώσεις θαυμασμού

-θα πιστεύει πως είναι ξεχωριστός

-δεν θα μπορεί να καταλάβει τα συναισθήματα και τη συγκίνηση των άλλων ανθρώπων

-θα περιμένει ότι οι άλλοι θα αποδέχονται πάντα τις ιδέες και τα σχέδιά του

-θα εκμεταλλεύεται τους άλλους

-θα εκδηλώνει περιφρόνηση για όσους νιώθει πως είναι κατώτεροι

-θα ζηλεύει τους άλλους

-θα πιστεύει πως οι άλλοι τον ζηλεύουν

-θα δυσκολεύεται να διατηρήσει υγιείς σχέσεις

-θα θέτει μη ρεαλιστικούς (εξωπραγματικούς) στόχους

-θα πληγώνεται εύκολα και θα βιώνει απόρριψη

-θα έχει ευάλωτη αυτο-εκτίμηση

-θα εμφανίζεται σαν σκληρός ή ασυγκίνητος

Αν και ορισμένα χαρακτηριστικά μπορεί να φαίνεται ότι σκιαγραφούν ανθρώπους με ισχυρή αυτοπεποίθηση ή αυτο-εκτίμηση, δεν είναι καθόλου ίδια περίπτωση: η διαταραχή υπερβαίνει τα όρια της υγιούς αυτοπεποίθησης και αυτο-εκτίμησης και γι'αυτό οι πάσχοντες έχουν τόσο μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους: είναι σαν να τον έχουν τοποθετήσει σε ένα βάρθρο. Στον αντίποδα των πασχόντων, οι άνθρωποι που έχουν αυτοπεποίθηση και αυτο-εκτίμηση δεν αξιολογούν τους εαυτούς τους περισσότερο από όσο εκτιμούν και αξιολογούν τους άλλους.

Είναι σίγουρο πάντως, ότι ο κάθε γονιός γνωρίζει καλά τις ιδιαίτερες ανάγκες του παιδιού του και μπορεί να βρει την ισορροπία μεταξύ της απαραίτητης φροντίδας και της υπερβολής. Πρέπει όμως πριν να κοιτάξει βαθειά μέσα του και να σταματήσει να κάνει την κουκουβάγια για το παραμικρό...

ΚΑΙ ΠΡΩΤΊΣΤΩΣ ΕΜΕΙΣ ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ ΑΥΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΤΗΝ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΖΩΗ!!!